Prestaties

1.1.1 Van warmtekans naar warmtevisies en -plannen (Warmtetransitievisie en wijken van de Toekomst)

Toelichting

In 2020 hebben we samen met de Samenwerkende Woningcorporaties Apeldoorn (VSW), de netwerkbeheerder (Liander) en coöperatie deA een Startnotitie Transitievisie Warmte opgesteld. In deze Startnotitie beschrijven we de wijze waarop we tot een Transitievisie Warmte willen komen. De Startnotitie is in december ter consultatie aangeboden aan de raad.

Eén van de uitgangspunten in de Startnotitie is dat we starten in de buurten waarin de energie en betrokkenheid bij de transitie hoog is en waar er realistische mogelijkheden zijn. De vier  wijken van de Toekomst zijn daarom ons vertrekpunt. Vanaf 2017 zijn we in deze wijken aan het experimenteren en leren we in het aardgasvrij maken van de wijken/ dorp. Dit heeft in 2020 geleid tot de volgende stand van zaken:

•   Kerschoten en Kerschoten-West
In samenwerking met de samenwerkingspartners de woningcorporaties Ons Huis, de Goede Woning en de Woonmensen, het Waterschap Vallei & Veluwe, Firan en Jacobus Fruytier Scholengemeenschap zijn we aan het onderzoeken of een warmtenet een goed alternatief is voor aardgas. We hebben in het najaar van 2020 een subsidie van 7,3 mln euro ontvangen uit het Programma Aardgasvrije Wijken. Hiermee komt de aanleg van een warmtenet een stuk dichterbij. Toch is het nog onzeker of het warmtenet er daadwerkelijk gaat komen. Het is financieel en organisatorisch een complex proces. Bovendien is de wet- en regelgeving en zijn de financiële instrumenten vanuit het Rijk nog niet op orde.

De gemeente onderzoekt haar rol en mogelijke bijdrage aan het warmteinfrabedrijf. Dit doen we samen met Firan. Parallel aan dit spoor verkennen we de mogelijkheden voor een Gelders Warmteinfrabedrijf samen met provincie Gelderland en een aantal andere koplopergemeenten.

Transform heeft een doorstart gekregen en zal worden ingezet in de proeftuinwijken van Apeldoorn, Deventer, Zwolle en Zutphen. M.b.v. een marktmeester willen we de particuliere woningeigenaren ontzorgen bij de renovatie van hun woning door hun persoonlijke vraag goed in beeld te brengen, een onafhankelijk advies af te geven en zo nodig aanvullende financieringsconcepten te ontwikkelen.

•   De Parken
Een groep van circa 50 bewoners uit De Parken houdt zich actief bezig met de vraag - Wat wordt het alternatief voor aardgas voor onze wijk en hoe gaan we dat aanpakken? Onderzoeksbureau Witteveen+Bos heeft in 2020 drie verschillende opties en een combinatie van opties voor de situatie van De Parken onderzocht. Hierbij is de gehele energieketen in beeld gebracht. Een resultaat dat bewoners moet helpen om begin 2021 hun voorkeur voor het alternatief voor aardgas te bepalen.

•   Loenen
Net als in De Parken is in Loenen in 2020 toegewerkt naar een voorkeursoplossing als alternatief voor aardgas. Vanwege Corona is dit licht vertraagd. Begin 2021 verwachten we een voorstel vanuit Loenen hoe de uitfasering van aardgas in Loenen ter handgenomen kan worden.

•   De Maten
In 2020 lag de nadruk op onderzoek en nadere verkenning. KIWA heeft een onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om in de zomer warmte uit de 18.5 ha vijvers in De Maten ondergronds op te slaan, zodat deze in de winter gebruikt kan worden voor het verwarmen van woningen in één of meerdere buurten in De Maten. Daarnaast is uit het onderzoek naar restwarmtebronnen van Witteveen+Bos gebleken dat de Ecofactorij veel potentie heeft om als warmte-hub te dienen voor een woonwijk als De Maten.

De werkgroep Verduurzaming Apeldoorn de Maten heeft de krachten gebundeld met de Energieke Maten en de gemeente. Samen met de werkgroep zullen mogelijke oplossingen voor aardgasvrij worden verkend en zal een gezamenlijke aanpak van denken, duiden en doen worden opgesteld.

1.1.2 Opstellen van een transitie-exploitatie voor de Maten - 10.000 woningen (Warmtetransitievisie en wijken van de Toekomst)

Toelichting

Voor de Maten zou met behulp van Transform (een samenwerking van de 4 steden Apeldoorn, Deventer, Zwolle en Zutphen en de provincies Gelderland en Overijssel) ) plannen worden ontwikkeld voor het aardgasvrij maken van 10.000 woningen in de Maten. Op basis van de TREX-methodiek (ontwikkeld vanuit TRANSFORM) is gerekend aan een business-case. Het projectinitiatief werd eerst voor een subsidieaanvraag ingediend bij het Ministerie van BZK voor een subsidieaanvraag in het kader van de Aardgasloze Proeftuin. Na afwijzing volgde er een aanvraag bij de Provincie Gelderland voor de Gelderse Proeftuin. Ook deze werd afgewezen. Daarmee ontstond de vraag over de haalbaarheid van de plannen nu de subsidies uitbleven.

Op basis van de opgedane ervaringen met Transform en daarbij behorende transitie-exploitatie (TREX) is in 2020 een doorstart gemaakt met Transform naar een meer realistischer niveau in de 4 proeftuinwijken van de vier gemeenten, waaronder Kerschoten in Apeldoorn. Transform heeft als doel om het voor de particuliere woningeigenaren makkelijk te maken om de isolatie/ renovatie van de eigen woning vorm te geven. In 2020 is gestart met het werven van een zgn. marktmeester die samen met de 4 proeftuinwijken de gebundelde vraag van de particuliere woningeigenaren in kaart brengt, die een marktconsultatie uitvoert om een goed beeld te krijgen van het aanbod en een marktplein inricht zodat onderhandelingen plaatsvinden tussen vraag en aanbod. Belangrijk hierin is dat iedereen mee kan doen en dat de lokale economie wordt gestimuleerd.

Voor wat betreft De Maten zitten we niet stil. Er is een verkennend onderzoek naar de haalbaarheid van een warmtevoorziening van een paar duizend woningen op basis van aquathermie. Daarnaast is ook een restwarmtebronnen onderzoek uitgevoerd. Het opstellen van een TREX zal vóór 2023 waarschijnlijk niet voor alle woningen in De Maten gebeuren.

1.1.6 Prestaties mobiliteit (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

We hebben ervoor gekozen om te verwijzen naar programma 3 (mobiliteit). De verwijzing is helaas niet in de uiteindelijke versie opgenomen.  

1.1.3 Kader en pilots zonnevelden (Opwek, regionale energiestrategie)

Toelichting

Wat betreft de pilotlocaties is eind 2020 de situatie als volgt:
-   Zonneparken Beemte-broekland en IJsseldijk (Solarcentury) zijn in aanbouw, enigszins vertraagd mede in verband met Corona. (samen ca 48 ha / 39 MWp)
-   De aanleg van zonnepark Wenumseveld is gestart, maar in het najaar gestaakt in verband met nadere verkenning omdat er in ecologisch onderzoek geen rekening is gehouden met de aanwezigheid van een dassenburcht. (20 ha / 15,5 MWp)
-   Voor zonnepark Brinkenweg Noordzijde A1 (Ecofactorij) is het gemeentelijk grondbedrijf nader in gesprek met energie coöperatie over participatie alvorens tot realisatie over te gaan in 2021. (4,5 ha / 2,5 MWp)
-   Initiatief zonnepark Kieveen heeft nog geen vergunning en maakt inmiddels onderdeel uit van een bredere planontwikkeling rondom Kieveen. (2 ha / 1,5 MWp)

Januari 2020 is het afwegingskader voor Apeldoornse zonneparken vastgesteld door de raad en in werking getreden. Voor een tiental zonnepark-initiatieven startte kort voor de coronacrisis het planproces om te komen tot een volwaardige vergunningaanvraag. Eind 2020 resteerde hiervan nog acht initiatieven (voor in totaal ca 125 ha / 100 MWp).

Vanwege Corona is één initiatief voortijdig teruggetrokken. Procesparticipatie liep vertraging op en verliep niet langer voor alle initiatieven synchroon vanaf maart.

Eind 2020 is de voortgang van de initiatieven in heroverweging genomen:
-   voor een zorgvuldige ruimtelijke ordening; meerder initiatieven bevinden zich in elkaars nabijheid, behoeven nadere verkenning en/of hebben te maken met grote zorgen van omwonenden voor inpassing in hun leefomgeving;
-   omdat er mogelijk andere ruimteclaims spelen in verband met de gemeentelijke ambitie om als stad een schaalsprong te maken.
Januari 2021 heeft het college besloten om het planproces voor een aantal initiatieven door te gaan, een aantal nader te verkennen en een aantal te bevriezen.

1.1.4 Onderzoek geothermie (Opwek, Regionale energiestrategie)

Toelichting

In opdracht van de provincie Gelderland is in 2020 door IF Technology de potentie voor
Hoge Temperatuur Opslag (HTO) en geothermie door middel van een bureaustudie in kaart gebracht, zowel voor Oost-Gelderland als voor Eerbeek-Loenen.
Het blijkt dat de potentie van geothermie in Eerbeek-Loenen, met een diepte van dit reservoir rond de 900 m,  relatief groot is ten opzichte van de regio Oost-Gelderland. Afhankelijk van de warmtevraag kan de techniek worden toegepast in combinatie met een warmtepomp. De berekende potentie ligt rond de 3 MW. Ter indicatie: hiermee kunnen ongeveer 2500 nieuwbouwwoningen verwarmd worden.

Omdat de haalbaarheid van Ultradiepe Geothermie (dieper dan 4000m) in Nederland nog relatief onzeker is, is de meerjarige Seismische Campagne Aardwarmte Nederland (kortweg SCAN) opgestart door TNO en EBN. Aan de hand van de resultaten van SCAN kan beter worden bepaald waar de ondergrond in Nederland mogelijk geschikt is voor aardwarmtewinning. De grootste projecten van het SCAN programma zijn het in het veld opnemen van nieuwe seismische data met moderne technieken en de herbewerking van al bestaande seismische data van de Nederlandse ondergrond. Hierbij ligt er een nadruk op gebieden waarvan weinig gegevens beschikbaar zijn, waaronder Apeldoorn. Door de resultaten hiervan bij elkaar te brengen en te bestuderen, wordt de kennis van onze ondergrond vergroot.
Vijf van de lijnen waarlangs in 2020 door middel van geluidsgolven de lagen en structuren in de ondergrond in beeld zijn gebracht, lopen over of langs het grondgebied van de gemeente Apeldoorn. Alle resultaten zijn openbaar toegankelijk, maar zijn voor deze lijnen op dit moment nog niet gepubliceerd.

1.1.5 Ruimtelijke verkenning voor grootschalige energie-opwekking dmv o.a. wind (Opwek, Regionale energiestrategie)

Toelichting

De uitkomsten van de ruimtelijke verkenning voor Apeldoorn, met nadruk op windenergie, werden februari 2020 gepresenteerd aan de raad. In regionale samenwerking kwam de Concept-RES tot stand, met daarin principes, ruimtelijke voorkeuren en zoekgebieden. Landelijk werd de indiening van de RES vier maanden uitgesteld tot 1 oktober.
Prioriteit wat betreft technische verkenning lag bij het zoekgebied voor windenergie aan de A1 ter hoogte van de Veluwe. Bureau Pondera heeft in opdracht van de gemeente een marktverkenning uitgevoerd voor dit gebied. Verder is een start gemaakt met de verkenning voor een gemeentelijk energiebedrijf. Samen met drie andere RES-regio’s en provincie is een ecologische verkenning uitgevoerd voor realisatie van windturbines op en rondom de Veluwe in relatie tot de beschermde vogelsoort de Wespendief. Oplevering van en conclusievorming over de verkenningen is voorzien in het eerste kwartaal van 2021, evenals consultatie van de raad.

Het proces om te komen tot de Regionale Energiestrategie is bemoeilijkt en vertraagd door Corona. Consultatie van de Concept-RES heeft stilgelegen van maart tot aan september. De Concept-RES is na het verstrijken van de landelijke termijn ingediend. Ook het opstarten van het vervolgproces eind 2020, om te komen tot de definitieve RES1.0, vergde extra inspanning.

Een normenkader is nog niet opgesteld:
-   deels door vertraging in het RES-proces; normstelling vraagt bovengemeentelijke afstemming in dat proces;
-   het inzicht dat keuzes in normstelling, met name wat betreft aan te houden afstanden van windturbines tot woonbebouwing, samenhangen met de uitkomsten van de in afronding zijnde verkenningen en andere ruimtelijke keuzes in het kader van de in voorbereiding zijnde Omgevingsvisie.

1.1.7 Energiefonds Apeldoorn (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

Vanaf februari 2018 tot december 2020 zijn er 11 aanvragen binnengekomen bij de gemeente. Daarvan zijn er 7 aanvragen toegekend, 2 aanvragen in procedure, 1 ingetrokken en 1 afgewezen. Van de 9 toegekende en in procedure zijnde aanvragen zijn en worden er verschillende duurzame investeringen gedaan, zoals zonnepanelen, isolatie, verlichting en overige besparing. Indien aanvragen in hetzelfde tempo blijven binnenkomen als de afgelopen twee jaar, dan is naar verwachting de fondsomvang van € 6 miljoen die in 2020 is bereikt, voor de komende jaren voldoende. Via de MPB 2021-2024 is daarom besloten om de omvang van het Energiefonds Apeldoorn niet te laten groeien tot € 10 miljoen, maar tot € 6 miljoen.
Eind 2020 is d.m.v. interviews met betrokken medewerkers en met aanvragers van een lening, een evaluatie uitgevoerd. Deze evaluatie geeft aanleiding om het toepassingsgebied van het Energiefonds en de maximaal te lenen bedragen voor bedrijven, te verruimen. Voorstellen hiervoor zullen samen met de evaluatie begin 2021 aan het college worden voorgelegd.
Na aanpassing van de regelingen en de communicatiemiddelen, zal het Energiefonds opnieuw onder de aandacht worden gebracht van de doelgroepen.

1.1.8 Bezoeken (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

Er zijn 149 EML-acties uitgevoerd. Dit zijn er iets minder dan gepland wat veroorzaakt werd door terughoudendheid van fysieke controles vanwege het Corona-virus.

1.1.9 Energiek wonen – winkel (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

Er is veel geïnvesteerd in het informeren, adviseren en activeren van inwoners en bedrijven. In januari is het Energiepunt geopend en snel werd duidelijk dat het aan een behoefte voldoet; bezoekers wisten al snel het Energiepunt te vinden. Door COVID-19 moesten we de deuren gesloten worden. Gekeken is naar andere methodes om inwoners te enthousiasmeren en te activeren. Zo zijn we gestart met een aantal webinars over o.a. zonnepanelen, de aanschaf van glas en kozijnen. De belangstelling hiervoor is groot. Ook is gestart met LEEN, een uitleentool op EnergiekApeldoorn.nl waar bewoners diverse apparatuur kunnen lenen om te meten aan en om het huis. Te leen zijn: warmtebeeld camera’s, fijnstof- en CO2 meters, endoscoop, energiemeters voor op de slimme meter en op apparaten zelf. Dit is een groot succes.

1.1.10 Zonnepanelen  (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

De Taskforce Zonne-energie is goed op weg. In 2020 is 36 MWp zonnepanelen in Apeldoorn gerealiseerd. De in 2019 succesvolle collectieve inkoop zullen we in 2020 met een nieuwe actie starten. Daarnaast wordt in 2020 gekeken of en hoe we koploper kunnen worden in ‘zon op dak’.  

Op basis van de huidige gegevens is 52 MWp aan zonnepanelen gerealiseerd. Dit is fors hoger dan gepland.

Bewoners
Volgens de meest recente CBS cijfers was er op 1/1/2020 in Apeldoorn in totaal circa 32 MWp geïnstalleerd vermogen aan zon op dak bij woningen. Wat betreft toename behoorde Apeldoorn op dat moment tot de top 10 van Nederland.
Vanuit de Regeling Reductie Energiegebruik-subsidie zijn twee collectieve zonnepanelen acties uitgevoerd met als doel om zoveel mogelijk inwoners te activeren om zonnepanelen te plaatsen. Vanwege Corona hebben we de geplande fysieke bijeenkomsten vervangen door webinars. Er was veel belangstelling en uiteindelijk hebben 400 inwoners zonnepanelen op hun dak laten plaatsen.
De subsidieregeling ‘collectieve zonne-energie projecten’ is verbreed, zowel in activiteiten medio 2020 als in doelgroep (januari 2021). Hierdoor worden collectieve projecten die anders wellicht niet van start zouden gaan ondersteund in de ontwikkelfase.

Bedrijven en instellingen
Volgens de meest recente CBS cijfers was er op 1/1/2020 in Apeldoorn in totaal circa 22 MWp geïnstalleerd vermogen aan zon op daken van bedrijven en instellingen. De gemeente is op dit moment bekend met een stijging in 2020 binnen Apeldoorn van circa 5,5 MWp vermogen. De exacte cijfers van het CBS volgen medio 2021. De groei van zon op dak bij bedrijven en instellingen is in Apeldoorn vergelijkbaar met het gemiddelde van de Cleantech Regio.

Het project zonnepanelen op daken van scholen is in de afrondende fase. In 2020 is gestart met het plaatsen van de panelen. Het succes van dit project is mede bepaald door de collectieve aanpak.
Dit geldt ook bij bedrijventerreinen, waarbij een collectieve aanpak en ontzorging reden is voor ondernemers om aan de slag te gaan, in combinatie met toepassing van innovatie. Voor een groei van zon op dak is niet alleen bereidheid van ondernemers nodig om te investeren maar ook ondersteuning tijdens het hele proces en advisering over het omgaan met belemmeringen zoals netaansluiting, (brand)verzekering etc.

Door gedwongen tijdelijke sluiting of fors dalende inkomsten zien sommige bedrijven af van investeringen in duurzaamheid. De focus ligt op overleven en soms weten bedrijven niet of ze over een paar jaar nog wel bestaan. Meerdere subsidie-aanvragen zijn hierdoor op het laatst toch niet gedaan, of bedrijven zeggen digitale afspraken af wegens andere prioriteiten. Door Corona zijn minder bedrijven 1 op 1 geadviseerd over de mogelijkheden van zon op dak. Er is meer ingezet op faciliteren en het ondersteunen van stimuleringsinstrumenten, zoals collectieve aanpak bedrijventerreinen.

1.1.11 Projecten duurzaamheid voor koplopers energiek wonen winkel operationeel in 2020  (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

In het werkgebied van de OVIJ zijn een 20-tal energie-intensieve (Koploper) bedrijven uit de gemeenten Apeldoorn en Epe een regionale samenwerking aangegaan om energiebesparing en duurzame opwekking te stimuleren. De Cleantech Regio en de gemeenten Apeldoorn en Epe, ondersteunen dit initiatief en worden daarin bijgestaan bij door de OVIJ. In de afgelopen tijd is gebleken dat een deze koplopersaanpak succesvol heeft gefunctioneerd en door de bedrijven wordt gewaardeerd. Besloten is in 2021-2023 hieraan een vervolg te geven. Een nieuwe aanvraag voor cofinanciering is ingediend bij de provincie Gelderland.

Voor Power to Gas in Loenen is i.s.m. de woningcorporatie een subsidie-aanvraag ingediend. Deze is helaas afgewezen.

1.1.12 Stimulans warmtetransitie particuliere woningen (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

Vanuit de toegekende Regeling Reductie Energiegebruik-subsidie van 1,7 mln euro zijn diverse acties uitgevoerd om woningeigenaren te informeren, stimuleren en activeren om energiebesparende maatregelen te nemen. Met deze regeling hebben we inmiddels al 17.000 inwoners bereikt! Acties waren o.a.:
•   Buurtactie Energiezuinig Wonen: per wijk is voor elk woningtype één huis als voorbeeldwoning geselecteerd. Deze woning heeft een uitgebreid energie-advies op maat ontvangen en deze is beschikbaar gesteld aan buurtgenoten met een soortgelijke woning via de website van het Regionaal Energie Loket. Ruim 1000 belangstellenden hebben dit energie-advies opgevraagd.
•   Isolatie-acties: er zijn een 2-tal isolatie-acties georganiseerd. De uitvoering vindt plaats door een aantal voor de actie geselecteerde lokale bedrijven. Er zijn in totaal 193 offertes aangevraagd. In totaal hebben 19 inwoners maatregelen genomen.
•   Energiecoaches: bijna 50 lokale vrijwilligers geven woningeigenaren advies op maat in de het verduurzamen van de eigen woning. Vanwege Corona is het geplande aantal huisbezoeken niet gehaald. Wel zijn alternatieven bedacht als de inzet van een warmtecamera die een woning scant. Deze worden digitaal besproken met de woningeigenaar.
•   Energieconciërges: de energieconciërges brengen kleine energiebesparende maatregelen aan, zoals isolatie-materiaal, led lampen en tochtstrips. Vanwege Corona konden ook hier geen huisbezoeken meer plaatsvinden. Gekozen is voor online afspraken. In totaal zijn er 547 woningen bereikt.
•   Cadeaubon kleine energiebesparende maatregelen: alle woningeigenaren hebben in 2020 gebruik kunnen maken van een cadeaubon ter waarde van 45 euro om energiebesparende maatregelen aan te schappen bij een via Europese aanbesteding gegunde webshop. Inmiddels zijn er 15000 bonnen verzilverd bij de Webshop.

1.1.13 Koploper worden in zon-op-dak (Verleiden en informeren burgers, bedrijven en instellingen)

Toelichting

Begin 2020 is het voorstel in de vorm van een plan van aanpak afgerond. Wat betreft de stand van zaken en gevolgen door Corona zie ook bij 1.1.10. Een groot deel van de aanpak wordt verzorgd door de Taskforce Zon.
In 2020 zijn de werkzaamheden van de Taskforce Zon geëvalueerd. Dit was reden om vanaf 2021 tot een meerjarige vervolgopdracht te komen. Focus ligt op collectieve initiatieven en de doelgroepen bedrijven en instellingen.